Mediacje w oświacie reguluje ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 1996 r. Nr 67 poz. 329 i Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943, z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136, Nr 19, poz. 239, Nr 48, poz. 550, Nr 104, poz. 1104, Nr 120, poz. 1268 i Nr 122, poz. 1320) – art. 1, ust. 1) 2) 4), art. 2a, art. 60 ust. 2, art. 71 ust.1 pkt 2 oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych.
1. Publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym publiczne poradnie specjalistyczne, zwane dalej „poradniami”, udzielają dzieciom, od momentu urodzenia, i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, udzielają rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży, a także wspomagają przedszkola, szkoły i placówki w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.(…..)
2. Pomoc, o której mowa w ust. 1, jest udzielana w szczególności w formie:
1) indywidualnych lub grupowych zajęć terapeutycznych dla dzieci i młodzieży;
2) terapii rodziny;
3) grup wsparcia;
4) prowadzenia mediacji;
5) interwencji kryzysowej;
6) warsztatów;
7) porad i konsultacji;
8) wykładów i prelekcji;
9) działalności informacyjno-szkoleniowej.(…)
Aby można było podjąć mediacje musi wystąpić konflikt.
Konfliktem określa się wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń, niezgodność interesów, poglądów; antagonizm, kolizja, spór, zatarg (Słownik wyrazów obcych. Warszawa 1979r)
Sytuacja konfliktowa występuje, gdy: jedna z dwóch lub więcej stron, które są wzajemnie od siebie zależne (czyli każda potrzebuje drugiej do zaspokojenia swoich własnych potrzeb) postrzega istnienie między nimi niemożliwych do pogodzenia różnic w zakresie interesów, wartości, potrzeb, co prowokuje ich do podjęcia działań, które w efekcie mogą prowadzić do eskalacji- wybuchu, złagodzenia lub rozwiązania tej sytuacji.
Konflikt w każdej grupie społecznej jest zjawiskiem nieuniknionym i naturalnym, w związku z czym powinno się go akceptować, skoro nie można go uniknąć.
Należy pamiętać, że konflikt jest niezbędną siłą napędową i rozwojową wszelkich procesów grupowych.
Konflikt przynosi pozytywne lub negatywne rezultaty, co zdecydowanie zależy od naszej reakcji oraz naszego kierowania sytuacją konfliktową,
Konflikty w szkole
Do konfliktów na terenie szkoły może dochodzić między:
– dwoma uczniami,
– uczniem a nauczycielem,
– nauczycielem a rodzicem,
– nauczycielem a inny dorosły.
Często stosowane w szkole pseudosposoby radzenia sobie z konfliktami:
– Ignorowanie
– Odwlekanie
– Pokojowe współistnienie
– Deprecjonowanie
– Reorientacja
– Separacja
– Kompromis
– Eskalacja
– Walka
Właściwe sposoby rozwiązywania konfliktów szkole.
Sposoby z wykorzystaniem dialogu :
– negocjacje
– koncyliacje
– mediacje
– arbitraż
– moderacja
– admonicja
Konflikty mogą mieć różną dynamikę :
Stopień 1. prowokacja
Stopień 2. utrata twarzy
Stopień 3. szukanie sprzymierzeńców
Stopień 4.sięganie po przemoc fizyczną
Stopień 5. niszczenie drugiej osoby za cenę samozniszczenia
Mediacja – szczególnie mediacja rówieśnicza – okazuje się nieocenionym i efektywnym narzędziem do rozwiązywania wszelkich uczniowskich sporów i konfliktów.
Do mediacji rówieśniczej nadają się konflikty , które wystąpiły na terenie szkoły, oprócz tych, które:
– mają znamiona przestępstwa,
– wyrządzone szkody są bardzo poważne (psychiczne, materialne)
– nie ma jasności co do sprawcy czynu.
CZYM JEST MEDIACJA NA GRUNCIE SZKOŁY?
Mediacja w szkole jest prowadzeniem pertraktacji w przypadku konfliktów między dwoma lub więcej uczniami, którzy nie potrafią się ze sobą porozumieć.
Jest porozumiewaniem się opartym na dialogu. Różni się od rozstrzygnięć proceduralnych przede wszystkim tym, że jej celem nie jest ustalenie, kto ma rację, ale wypracowanie takiego rozwiązania, w którym mamy do czynienia z dwoma zwycięzcami, czyli brak tutaj osób przegranych.
Mediacja wymaga zawsze udziału osób trzecich, które udzielają pomocy uczestnikom konfliktu, ale nie pozbawiają ich prawa do podejmowania decyzji.
Mediacja kończy się zawsze pisemnym utrwaleniem jej rezultatów, które zawierają między innymi przeprosiny za nieprzyjazne zachowanie albo też ofertę rekompensaty strat i wyrządzonych szkód. Procedura mediacji rządzi się określonymi prawami. W dużym skrócie jednak, zachowując przy tym najważniejszy ich wymiar, można przedstawić procedurę mediacji w następujący sposób:
MEDIATOR
W procesie mediacji, obok zwaśnionych stron, udział bierze mediator.
Kto może być mediatorem w szkole?
– Może nim być pedagog lub psycholog szkolny, który na mocy rozporządzenia MEN w sprawie organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej ma w zakres swoich czynności wpisane prowadzenie mediacji,
-albo też inny nauczyciel –mediator, superwizor mediacji rówieśniczych.
-Może nim być również uczeń (tzw. mediator rówieśniczy), który ma ukończone 13 lat, cieszy się zaufaniem kolegów i nauczycieli, reprezentuje wartości respektowane przez szkołę, jest przeszkolony w zakresie prowadzenia mediacji i stale doskonali swe umiejętności, posiada predyspozycje osobowościowe – jest otwarty na innych ludzi, nie posługuje się w swoim postrzeganiu świata stereotypami, rozwiązuje spory bez przemocy, szanuje innych niezależnie od ich poglądów i wartości, jakie wyznają.
Wyboru mediatorów dokonuje się spośród zgłoszonych kandydatów. Po dokonaniu wyboru uczniowie-mediatorzy przechodzą szkolenie, które prowadzą profesjonalni mediatorzy z ośrodków mediacji. Szkoła organizuje ponadto grupę wsparcia dla mediatorów. Uczniowie w roli mediatorów nazywani są w fachowym języku peer mediatorami.
Najważniejsze, że mediatorzy są bezstronni. W wyważony sposób próbują zrozumieć obie strony sporu wraz z ich uczuciami i pragnieniami. Przejmują więc rolę moderatorów odpowiedzialnych za przebieg spotkania. Są strażnikami procedury, przestrzegania zasad mediacji i czuwają nad tym, aby strony także ich przestrzegały.
Mediatorzy nie wyrażają swojego zdania, gdyż odpowiedzialność za treść rozmowy ponoszą osoby skłócone. Mediatorów obowiązuje milczenie, to znaczy muszą oni zachować wszystko w tajemnicy. Informacje ze spotkań wspólnych i na osobności ze stronami oraz notatki robione przez mediatora nie mogą być nikomu udostępnione. Mediator może przekazać na zewnątrz tylko to, co zostało uzgodnione i na co strony wyraziły zgodę.
W procesie mediacji ważnych jest pięć zasad:
1. zasada dobrowolności (obowiązuje strony, które same decydują o przystąpieniu do mediacji oraz o wyborze mediatora, który zobowiązany jest do poinformowania stron na wstępie postępowania mediacyjnego, że mają prawo do odstąpienia od mediacji na każdym jej etapie);
2. zasada bezstronności (mediator daje każdej ze stron równe prawa, nie preferuje żadnej, nie powinien sugerować, co może być przedmiotem ugody ani narzucać rozwiązania sporu, może tylko zachęcać strony do wyrażania stanowisk i opinii oraz do negocjowania formy zadośćuczynienia czy też innych elementów ugody);
3. zasada poufności (mediator zachowuje przebieg procesu mediacji oraz treść rozmów tylko dla siebie);
4. zasada akceptowalności (osoba mediatora jest bez zastrzeżeń akceptowana przez obie strony konfliktu);
5. zasada neutralności (mediator jest neutralny wobec przedmiotu sporu, nie ocenia, nie sugeruje ani nie narzuca rozwiązań).
Przestrzeganie tych zasad jest istotne, bowiem daje obu stronom konfliktu poczucie satysfakcji proceduralnej (reguły były od początku znane i zapewniły sprawiedliwość i porządek w czasie całego procesu mediacji), satysfakcji merytorycznej (sporna kwestia została rozwiązana przy aktywnym udziale obu stron i w sposób przez nie wskazany) oraz satysfakcji psychologicznej (obie strony są zadowolone, że rozwiązały spór, czują się lepiej niż przed rozpoczęciem procesu mediacji, gdyż mają poczucie sprawstwa i „autorstwa” w odniesieniu do osiągniętego kompromisu).
Etapy mediacji rówieśniczych
I . Zawarcie umowy wstępnej
II. Prezentacja stanowisk
III. Zdefiniowanie problemu
IV. Szukanie rozwiązań
V. Weryfikacja rozwiązań
IV. Porozumienie końcowe
Zalety mediacji rówieśniczych:
– Rozwiązanie konfliktu, osiągnięte porozumienie satysfakcjonuje strony, nauczycieli i rodziców,
– Rozwijają umiejętności psychospołeczne,
– Nabyte umiejętności mediacyjne, uczniowie przenoszą do życia pozaszkolnego,
– Mediacja motywuje uczniów do zmiany postawy wobec problemów.
– Sprzyja procesowi współdecydowania uczniów za bezpieczną i przyjazną atmosferę w szkole,
– Rozwija samodzielność uczniów,
– Zwiększa poczucie wartości uczniów.
Uczucia w mediacji
Zadanie mediatora polega na udzieleniu skłóconym stronom pomocy w wyrażaniu ich uczuć słowach. Uspokaja to, prowadzi do zrozumienia i toruje drogę do rzeczowych pertraktacji.
Cele mediacji rówieśniczej
1. Przejęcie odpowiedzialności uczniów za własne postępowanie.
2. Kształtowanie postaw moralnych.
3. Kształtowanie postawy tolerancji.
4. Kształtowanie systemu wartości.
5. Rozwijanie umiejętności komunikacji.
6. Rozwijanie umiejętności rozwiązywania konfliktów.
Przykładowe sprawy do mediacji rówieśniczej:
1. przezywanie rówieśników ze względu na ich wygląd, ubranie, pochodzenie czy zachowanie,
2. obrażanie członków rodziny rówieśników,
3. formy molestowania seksualnego tj. wyśmiewanie wyglądu dziewcząt i tego jak się rozwijają, obraźliwe napisy na tablicy czy ścianach,
4. kradzieże i chowanie cudzych przedmiotów,
5. wyśmiewanie się np. za błędy popełnione na lekcjach,
6. odrzucanie tj. nie dopuszczanie do zabawy w grupie.
Mediacja rówieśnicza
Mediacja rówieśnicza stanowi alternatywę do stosowanych tradycyjnie środków dyscyplinarnych, pomaga szkole stać się bezpieczniejszym środowiskiem.
Jej celem jest zredukowanie konfliktów i wyposażenie uczniów w umiejętności ich rozwiązywania. Przeszkolony uczeń- mediator stwarza bezpieczną atmosferę, pozwalającą kłócącym się rówieśnikom na ujawnienie okoliczności zdarzenia, towarzyszącym im uczuciom oraz poznanie i zrozumienie racji drugiej strony Mediator wspiera uczniów w przejściu od wzajemnego oskarżania się do poszukiwaniu satysfakcjonującego obie strony rozwiązania konfliktu. Ponieważ w mediacji rówieśniczej nikt z zewnątrz nie rozstrzyga konfliktu, narzucając z góry wynik, skonfliktowani uczniowie przyjmują odpowiedzialność za swoje zachowanie, zwłaszcza za naprawienie krzywdy i zbudowanie poprawnej relacji.
Korzyści wynikające z mediacji rówieśniczej:
Rozwiązanie konfliktu, osiągnięte porozumienie nie tylko satysfakcjonuje strony, lecz także nauczycieli i rodziców,
Rozwijanie umiejętności psychospołecznych,
Nabyte umiejętności, uczniowie przenoszą do życia pozaszkolnego,
Motywowanie uczniów do zmiany postawy wobec problemów: rozmowa zamiast walki, poszukiwanie rozwiązań zamiast poszukiwania sprzymierzeńców w pokonywaniu przeciwnika,
Sprzyja procesowi współdecydowania uczniów za bezpieczną i przyjazną atmosferę w szkole,
Rozwija samodzielność uczniów,
Zwiększa wiarę w siebie, co przenosi się na osiągnięcia szkole i pozaszkolne,
Rozwija postawę tolerancji wobec odmiennych wartości,
Uczniowie demonstrują lepsze zachowanie, stają się dla otoczenia wzorem do naśladowania.
Mediacja rówieśnicza ma siłę profilaktyki!