Raport

Występowanie zaburzeń depresyjnych wśród młodzieży ze szkół ponadpodstawowych powiatu węgrowskiego

Wdrożony przez Poradnię projekt badań przesiewowych jest wynikiem obserwacji nasilania się problemu depresji wśród młodzieży korzystającej z pomocy Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Węgrowie. W ramach prowadzonej działalności zauważono, że:

• zwiększa się liczba młodzieży i rodziców zgłaszających się z prośbą o specjalistyczną pomoc,
• zwiększa się liczba wniosków o nauczanie indywidualne,
• zwiększa się liczba zgłoszeń ze strony nauczycieli i pedagogów szkolnych z prośbą o interwencje i pomoc dotyczącą diagnozy indywidualnych przypadków młodzieży                  z podejrzeniem występowania zaburzeń nastroju.

Celem podjętych badań przesiewowych było:

• oszacowanie skali zjawiska, to jest częstotliwości występowania zaburzeń depresyjnych wśród młodzieży w wieku 15-18 lat,
• ocena ryzyka występowania zaburzeń depresyjnych w danej grupie wiekowej,
• wyodrębnienie osób potrzebujących pogłębionej diagnozy, w wyniku której, możliwe będzie udzielenie specjalistycznej pomocy,
• przeciwdziałanie negatywnym skutkom zaburzeń depresyjnych,
• zwiększanie świadomości w zakresie wczesnego rozpoznawania oraz reagowania na symptomy depresyjne ujawniane przez młodzież,
• monitorowanie efektów podjętych działań profilaktycznych i pomocowych.

Badania przesiewowe zostały przeprowadzone w następujących szkołach:

1. Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza w Węgrowie

• I kwartał 2020 rok – trzy klasy I – łącznie 75 uczniów
• IV kwartał 2021 rok – cztery klasy II – łącznie 95 uczniów oraz trzy klasy III (badanie powtórne przeprowadzone w tych samych klasach, co w 2020 roku) – łącznie 84 uczniów

2. Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. J. Kochanowskiego w Węgrowie

• IV kwartał 2021 rok – siedem klas II – łącznie 113 uczniów

3. Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Łochowie

• IV kwartał 2021 roku i I kwartał 2022 roku – trzy klasy II – łącznie 59 uczniów

4. Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Sadownem

• IV kwartał 2021 roku -jedna klasa II- łącznie 13 uczniów

5. Liceum Ogólnokształcące w Stoczku

• IV kwartał 2021 roku – jedna klasa II – łącznie 9 uczniów

6. Szkoła Branżowa I stopnia w Ostrówku

• I kwartał 2022 roku – jedna klasa II – łącznie 7 uczniów

W badaniach przesiewowych w IV kwartale 2021 i I kwartale 2022 roku wzięło udział łącznie 296 uczniów klas II oraz 84 uczniów klas III z sześciu szkół ponadpodstawowych na terenie powiatu węgrowskiego.

Procedura badawcza

1. Badania grupowe

Przed przystąpieniem do badań uzyskano zgody Dyrektorów poszczególnych szkół na przeprowadzenie badań przesiewowych wśród uczniów. W każdej klasie zgodę na udział                    w badaniu oraz podanie danych do kontaktu w formularzu uzyskano od rodziców lub pełnoletnich uczniów. Badania zostały przeprowadzone w terminach uzgodnionych                                z pedagogiem szkolnym.

W badaniu grupowym wzięli udział uczniowie poszczególnych klas w wieku 15 – 18 lat. Każdy uczestnik badania wypełniał osobiście kwestionariusz diagnostyczny CDI 2 – wersje pełną do samoopisu.

2. Badania indywidualne

Badania indywidualne przeznaczone są dla osób, które w badaniu przesiewowym uzyskały wyniki wymagające dalszej pogłębionej diagnozy. W celu przeprowadzenia badań podjęto następujące kroki:

• Nawiązano kontakt telefoniczny z rodzicami uczniów, którzy wymagali pogłębionej diagnozy – zaproszenie do Poradni w celu przeprowadzenia dalszych badań diagnostycznych
• Przeprowadzono badania indywidualne uczniów i ich rodziców odpowiednimi kwestionariuszami CDI 2
• W celu pogłębienia diagnozy zastosowano dodatkowe testy np.: test oceny lęku STAIC, Test Niedokończonych Zdań Rottera wersja dla młodzieży. Dodatkowo z każdym z rodziców przeprowadzono pogłębione wywiady odnośnie funkcjonowania dziecka wykorzystując między innymi test Skal Objawowych Zaburzeń Okresu Adolescencji.

Narzędzie badawcze.

Do przeprowadzenia badań przesiewowych użyto Zestawu Kwestionariuszy CDI 2 – do diagnozy depresji u dzieci i młodzieży pełna wersja do samoopisu.  Niniejsze narzędzie diagnostyczne wykorzystuje się w celu:

• oceny symptomów depresji wśród dzieci i młodzieży w wieku 7-18 lat,
• określenia poziomu funkcjonowania osoby badanej z uwzględnieniem różnych perspektyw. Składa się z 4 różnych wersji – dwie z nich to wersje do samoopisu (pełna i skrócona), pozostałe dwie to wersje przeznaczone do opisu zaobserwowanych przez rodzica i nauczyciela objawów depresyjnych w obszarze problemów emocjonalnych  i problemów w funkcjonowaniu dziecka/nastolatka.
• określenia wskaźnika nasilenia objawów depresyjnych (wyrażonego za pomocą wyników tenowych) uwzględniającego wiek i płeć osoby badanej.

Zestaw Kwestionariuszy CDI 2 to komplet narzędzi diagnostycznych w skład, którego wchodzą cztery wersje kwestionariuszy przeznaczone dla różnych grup odbiorców.

1. Wersja do samoopisu – pełna

• Służy do pogłębionej diagnozy dzieci i młodzieży w zakresie występowania zaburzeń depresyjnych,
• Składa się z 28 pozycji dotyczących przejawów zaburzeń depresyjnych,
• Obejmuje kryteria diagnostyczne określone w DSM IV dla większego zaburzenia depresyjnego i zaburzenia dystymicznego,
• Kwestionariusz ten odnosi się do konkretnych obszarów problemowych opisanych w ramach 2 skal głównych (problemy emocjonalne, problemy w funkcjonowaniu) i 4 podskal (negatywny nastrój, niska samoocena, brak efektywności, problemy interpersonalne),
• W skład skali problemy emocjonalne wchodzi podskala: negatywny nastrój i niska samoocena,
• W skład skali problemy w funkcjonowaniu wchodzi podskala: brak efektywności i problemy interpersonalne.

2. Wersja do samoopisu – skrócona

• Służy do przeprowadzenia badań przesiewowych wśród dzieci i młodzieży,
• Cechuje się wysokimi współczynnikami trafności i rzetelności,
• Wymagane jest ustalenie określonego progu (punktu odcięcia),
• Badani, którzy uzyskają wyniki powyżej ustalonego progu zostają skierowani do w dalszej pogłębionej diagnozy.

3. Wersja dla rodziców dziecka

• Służy do przeprowadzenia badania wśród rodziców dzieci biorących udział w diagnozie
• Liczba pozycji w kwestionariuszu – 17
• Czas trwania badania – 10 min.
• Rodzaj uzyskanych wyników: wynik ogólny oraz wyniki dla 2 skal głównych (problemy emocjonalne i problemy w funkcjonowaniu)

4. Wersja dla nauczyciela

• Służy do przeprowadzenia badań wśród nauczycieli w celu uzyskania informacji na temat dzieci i młodzieży cierpiących z powodu objawów depresyjnych
• Liczba pozycji w kwestionariuszu – 12
• Czas trwania badania – 5 min.
• Rodzaj uzyskanych wyników: wynik ogólny, wyniki dla dwóch skal głównych (problemy emocjonalne i problemy w funkcjonowaniu).

W celu analizy wyników uzyskanych w Kwestionariuszu CDI 2 używa się ogólnego wyniku surowego oraz wyników surowych uzyskanych w poszczególnych skalach                                       i podskalach. Wyniki te są następnie przeliczane na wynik tenowy w celu dokonania interpretacji. Normy tenowe zostały opracowane odrębnie dla obu płci oraz dla różnych grup wiekowych w przedziale 7- 18 lat. Wynik ogólny na wysokości 65 tena lub wyższy jest uznany jako wynik diagnostyczny w zakresie zaburzeń depresyjnych. W dokonaniu rzetelnej diagnozy zaburzeń depresyjnych ważne jest jednak branie pod uwagę wyników uzyskanych we wszystkich wypełnianych wersjach Kwestionariusza CDI 2 oraz dokonanie interpretacji wyników ogólnych wraz z wynikami uzyskanymi na poszczególnych skalach i podskalach.

Znaczenie wyników według skali tenowej:

Wyniki badań przesiewowych prowadzonych w szkołach na terenie powiatu węgrowskiego w 2021 i 2022 roku.

1. Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza w Węgrowie.

• Badanie 95 uczniów z czterech klas II (64 dziewczyny, 31 chłopców)

• Badanie 84 uczniów z trzech klas III (48 dziewczyn, 36 chłopców)

2. Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. J. Kochanowskiego w Węgrowie

• Badanie 113 uczniów z siedmiu klas II (69 dziewczyn, 44 chłopców)

3. Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Łochowie

• Badanie 59 uczniów z trzech klas II (50 dziewczyn, 9 chłopców)

4. Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Sadownem

• Badanie 13 uczniów z jednej klasy II (10 dziewczyn, 3 chłopców)

5. Liceum Ogólnokształcące w Stoczku

• Badanie 9 uczniów z jednej klasy II (3 dziewczyny, 6 chłopców)

6. Szkoła Branżowa I stopnia w Ostrówku

• Badanie 7 uczniów z jednej klasy II (3 dziewczyny, 4 chłopców)

Ogółem klasy II ze szkół ponadpodstawowych z powiatu węgrowskiego.

• Badanie 296 uczniów z 18 klas II (199 dziewczyn, 97 chłopców)

Wnioski z badań

• Przeprowadzone badania przesiewowe pokazują, że w grupie badawczej, tj. wśród uczniów klas II szkół ponadpodstawowych, 16 % z nich cierpi z powodu silnych lub bardzo silnych objawów depresji.
• Osoby z grupy ryzyka pojawienia się zaburzeń depresyjnych (czyli osoby, które uzyskały wyniki podwyższone) stanowią 13 % wszystkich badanych. Zasadne wydaje się szczególne monitorowanie tej grupy osób, celem zwiększenia skuteczności wczesnego wykrywania depresji.
• Warte rozważenia wydaje się prowadzenie pogłębionych indywidualnych badań diagnostycznych za pomocą dodatkowych testów oraz wywiadu z rodzicami również wśród osób, które uzyskały wynik podwyższony.
• Badania przeprowadzone przy użyciu pełnej wersji do samoopisu Kwestionariusza CDI 2 dają możliwość wychwycenia osób, które mają myśli samobójcze. Wśród przebadanej grupy istnieją osoby, które w kwestionariuszu zaznaczyły, że mają takie myśli, mimo, iż pozostałe symptomy depresji nie występowały lub były na niskim poziomie (były to zarówno osoby z wynikami bardzo wysokimi i wysokimi oraz podwyższonymi, a nawet przeciętnymi). Prawie 20% uczniów klas II i prawie 18 % uczniów klas III zaznaczyło w kwestionariuszu, że ma myśli samobójcze (“Myślę, żeby się zabić, ale nie zrobiłabym/zrobiłbym tego” zaznaczyło łącznie 54 uczniów klas II – 43 dziewczyny i 11 chłopców oraz łącznie 15 uczniów klas III – 5 dziewczyn i 10 chłopców; “Chcę się zabić” zaznaczyło łącznie 4 uczniów z II Klas – 3 dziewczyny i 1 chłopiec). Takie osoby zostały objęte pomocą w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej.

Porównanie wyników badań przesiewowych prowadzonych wśród uczniów trzech klas Liceum Ogólnokształcącego im. A. Mickiewicza w Węgrowie w 2020 i 2021 roku (badanie przeprowadzone wersją skróconą).

Badania przesiewowe zostały przeprowadzone także powtórnie na tej samej grupie badawczej – tj. wśród uczniów trzech klas Liceum Ogólnokształcącego im. A. Mickiewicza               w Węgrowie, które badane były wcześniej w 2019 roku. Uczestnicy zostali przebadani Kwestionariuszem CDI 2 – skróconą wersją do samoopisu. Na podstawie przeprowadzonych badań uzyskano następujące wyniki podane w poniższej tabeli.

Wnioski z przeprowadzonych porównawczych badań przesiewowych wśród młodzieży                w zakresie diagnozy depresji.

• Analiza przeprowadzonych badań w grupie uczniów, którzy ponownie wzięli udział  w badaniach przesiewowych po upływie prawie dwóch lat pokazuje, że wdrożone działania pomocowe nie były wystarczające.
• Czynnikami wpływającymi na niską skuteczność zastosowanych działań pomocowych mogą być:
• niechęć i brak współpracy ze strony rodziców,
• obawy osób badanych związane ze skorzystaniem z różnych form pomocy,
• mała dostępność bezpłatnej specjalistycznej pomocy- psychoterapii i pomocy psychiatrycznej – szczególnie w mniejszych miejscowościach,
• brak odpowiednich narzędzi do monitoringu skuteczności zaproponowanych przez Poradnię działań, a szczególnie wdrożenia ich przez rodziców i młodzież (dotyczy działań odbywających się poza Poradnią).
• Wyniki porównawcze badań prowadzonych w tej samej grupie badawczej w 2019 i 2021 roku świadczyć mogą również o negatywnym wpływie pandemii na utrzymywanie się (pomimo wdrożenia działań pomocowych) wysokich i bardzo wysokich wyników na skali tenowej).

Rekomendacje:

• Zwiększenie liczby działań diagnostycznych w zakresie depresji w formie badań przesiewowych prowadzonych w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych.
• Prowadzenie przez pedagogów i psychologów szkolnych oraz nauczycieli działań profilaktycznych skierowanych zarówno do młodzieży, jak i rodziców w celu zwiększania świadomości w zakresie wczesnego rozpoznawania i reagowania na symptomy depresyjne.
• Zwiększanie świadomości społecznej związanej ze skalą problemu depresji wśród młodzieży, w szczególności ryzyka podejmowania prób samobójczych.
• Monitorowanie skuteczności podejmowanych działań profilaktycznych/pomocowych poprzez m. in. prowadzenie porównawczych badań przesiewowych szczególnie w grupach podwyższonego ryzyka wystąpienia depresji.
• Zwiększenie dostępności pomocy psychoterapeutycznej i psychiatrycznej.